Zawroty głowy – czy na pewno?

Spis treści:

1. Czas a przyczyna
2. Czy to na pewno zawroty głowy?
3. Jak powstają zawroty głowy?
4. Gdzie leży przyczyna?
5. Zaburzenia pochodzenia ośrodkowego
6. Pierwsza pomoc w zawrotach głowy

W większości przypadków dolegliwość ta nie jest manifestacją zaburzeń zagrażających życiu, szczególnie jeśli jej nasilenie jest niewielkie i gdy objawy nie są poprzedzone urazem lub upadkiem. Do przyczyn poważnych, ale jednocześnie rzadko występujących należy uraz ucha wewnętrznego (złamanie piramidy kości skroniowej), wstrząśnienie lub zapalanie błędnika, zapalanie nerwu przedsionkowego, który unerwia struktury wewnątrz ucha, nowotwór ucha wewnętrznego, niedrożność naczyń unerwiających narząd słuchu i równowagi, udar pnia mózgu i móżdżku, guz kąta mostowo-móżdżkowego, stwardnienie rozsiane. Jak wspomniałam, są to przyczyny rzadkie, ale nie należy o nich zapominać, szczególnie gdy zawroty występują nagle, są nasilone, towarzyszą im uciążliwe wymioty i nudności, gorączka, silny ból głowy, utrata słuchu, zaburzenia mowy czy zaburzenia widzenia. W tym przypadkach należy niezwłocznie udać się do szpitala na Izbę Przyjęć. Zawroty głowy są dość częstą dolegliwością występującą w grupie osób w wieku podeszłym. Związane są one z ubytkami słuchu, upośledzeniem funkcjonowania narządu wzroku, co wpływa na ogólne zmniejszenie zdolności utrzymywania stałej pozycji ciała. Zaburzenia równowagi często objawiają się jako zawroty głowy. Dodatkowym czynnikiem nasilającym występowanie zawrotów głowy mogą być stosowane leki (benzodiazepiny, leki nasenne, leki przeciwdepresyjne oraz neuroleptyki). 

Czas a przyczyna 

Zawroty głowy mogą trwać kilka sekund (napadowy zawrót głowy ze zmiany położenia), minut (niewydolność unaczynienia struktur mózgu) lub godzin (choroba Meniere’a). Zawroty głowy, które utrzymują się tygodniami i miesiącami, mogą być wynikiem zaburzeń w obrębie aparatu przedsionkowego (często stanów zapalnych błędnika czy nerwu przedsionkowego), który bierze udział w procesach słyszenia i równowagi.

Czy to na pewno zawroty głowy? 

Często pacjenci opisując swoje dolegliwości, mają problem ze sprecyzowaniem, czego one tak naprawdę dotyczą. Pojęcie zawroty głowy może być rozumiane na wiele różnych sposobów. Nie zawsze objawy, które opisują pacjenci, mają związek z procesem chorobowym toczącym się obrębie głowy. Zdarza się, że zawroty głowy mogą być rozumiane jako odczucia, które występują podczas stanu przedomdleniowego – pacjent czuje się zdezorientowany, osłabiony, dochodzi do zaburzeń ciśnienia krwi, a w konsekwencji do bladości powłok, zawężenia pola widzenia, potów czy nudności, które całościowo nazywa zawrotami głowy.  W tym przypadku nie są to zawroty głowy prawdziwe (vertigo) z subiektywnym wrażeniem ruchu, lecz związane z zaburzeniem krążenia najczęściej na podłożu hipotonii (spadku ciśnienia). Związane są ogólnym odczuciem niepewności i niestabilności pozycji ciała. Podobne wrażenie może odczuwać pacjent podczas silnych emocji i stresu, długiego utrzymywania pozycji stojącej czy odwodnienia.

Jak powstają zawroty głowy? 

W mechanizmie zawrotów głowy bierze udział wiele układów aparatu przedsionkowego, zmysłu wzroku oraz wielu struktur mózgu, które wzajemnie na siebie wpływają. W warunkach fizjologii ośrodkowy układ nerwowy w prawidłowy sposób koordynuje wzajemną współpracę tych układów. W wielu chorobach – takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, schorzenia endokrynologiczne, zakażenia, urazy – koordynacja ta może być zaburzona. Stąd też zawroty głowy mogą towarzyszyć osobom cierpiącym na te choroby. 

Gdzie leży przyczyna? 

W różnicowaniu przyczyn jednym z podstawowych kryteriów, jakie należy brać pod uwagę, jest czas utrzymywania się objawów, początek objawów, czynniki wyzwalające oraz znajomość historii choroby pacjenta. Podstawowym podziałem, który ułatwia diagnostykę zawrotów, jest podział na zaburzenia pochodzenia obwodowego i ośrodkowego. Poniżej przestawię najczęstsze jednostki chorobowe, które klasyfikujemy do tych 2 grup. 

Zawroty głowy i omdlenie, fot. panthermedia

Zaburzenia obwodowe będące przyczyną zawrotów głowy występują u ponad 1/3 osób w podeszłym wieku. Do najczęstszych przyczyn tej grupy można zaliczyć:

• Łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV), które wynikają z mechanicznego uszkodzenia kanału półkolistego – którego zadaniem jest między innymi określenie położenia ciała względem otaczającego środowiska. W zespole tym przy zmianie pozycji głowy dochodzi do gwałtownego przemieszczania się fragmentów otolitów (drobnych zwapnień powstających u niektórych osób wraz z wiekiem), które wywołuje zmiany hydrodynamiczne, wywołując zawroty. Leczenie tego zespołu opiera się na stosowaniu pewnych manewrów (Epleya lub Semonta), których celem usunięcie otolitów z kanału półkolistego. 
• Ostry zespół przedsionkowy przebiega z zawrotami głowy, oczopląsem i zaburzeniami chodu oraz postawy. Najczęściej przebiega z nagłym początkiem, ostrymi objawami typu: wymioty, brak tolerancji poruszania głową oraz oczopląs. Najczęstszą jego przyczyną jest ostre zapalenie neuronu przedsionkowego. Leczenie polega na wczesnym włączeniu farmakoterapii. Lekami z wyboru są glikokortykosteroidy.
• Choroba Meniere’a. Przyczyną tej choroby jest nadmierne gromadzenie się płynu w błędniku błoniastym, strukturze, w której znajdują się właściwe receptory słuchu i równowagi. Nadmierna ilość płynu powoduje rozerwanie błędnika i uszkodzenie nerwu przedsionkowego i ślimakowego. Do najczęstszych przyczyn zaliczamy infekcje wirusowe i bakteryjne, czynniki genetyczne, urazy mechaniczne, leki, choroby naczyniowe. Charakteryzuje się triadą objawów: szumami usznymi, wirowymi zawrotami głowy oraz postępującym niedosłuchem. Pacjenci często zgłaszają uczucie ucisku i nadmiernego wypełnienia w uchu. Objawy nasilają się przy stosowaniu kofeiny, alkoholu, nikotyny i glutaminianów. Także współwystępowanie alergii oraz stanów zapalnych w obrębie dróg oddechowych może nasilać objawy. Leczenie opiera się na unikaniu czynników zaostrzających objawy, stosowaniu leków będących analogami histaminy (betahistyna – najczęściej stosowany lek w chorobie Meniere’a), glikokortykosteroidami oraz w niektórych przypadkach uzasadniane jest leczenie chirurgiczne. 

Zaburzenia pochodzenia ośrodkowego 

Do tej grupy zaliczamy zaburzenia w obrębie unaczynienia struktur mózgu, uszkodzenia samego mózgu (urazy, przebyte zakażenia, stany po udarze) oraz w zawroty w przebiegu migreny przedsionkowej. Szacuje się, że prawie u połowy chorych cierpiących na klasyczną migrenę występują (oprócz silnych napadów bólowych głowy) zawroty głowy. Zawroty głowy mogą być składową manifestacji świeżego udaru mózgu. Zawroty w przebiegu udaru występują nagle, często towarzyszą im nudności i silny ból głowy w okolicy potylicy. Ponadto występują charakterystyczne objawy samego udaru: niezborność, zaburzenia chodu, zaburzenia mowy, drętwienia ciała, zaburzenia narządu słuchu. W powyższej sytuacji konieczna jest natychmiastowa diagnostyka obrazowa i wczesne postępowanie terapeutyczne. Gdy takie objawy pojawią się nagle i szybko postępują, należy wezwać zespół pogotowia ratunkowego. 

Pierwsza pomoc w zawrotach głowy 

• próba ustabilizowania ciała, a przede wszystkim głowy, unikanie gwałtownych ruchów głową,
• jeśli zawrotom towarzyszy ból głowy o charakterze migrenowym należy wyeliminować czynniki, które mogą nasilać napad (hałas, ostre oświetlenie, drażniące zapachy),
• przy silnych zawrotach z silnym bólem głowy, drętwieniem okolic ciała, zaburzeniem chodu, równowagi należy szybko udać się do szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe,
• powtarzające się epizody zawrotów należy skonsultować z lekarzem najlepiej otolaryngologiem oraz neurologiem.